Başladığı 1950 yılında tamamen hız odaklı bir yarış olan Formula 1 günümüz güvenlik anlayışı koşullarına sahip olana dek çok sayıda ölümcül kazanın adresi olmuştur. O yıllarda yeterli sayıda ve vasıfta yarış pisti olmadığından kimi zaman şehir ve kasabaların uygun görülen yolları üzerinde geçici pistler oluşturuluyor ve yarışlar yapılıyordu. Bu yarışlara katılmanın ölümü göze almak ile eşdeğer olduğunu söylemek abartılı bir yaklaşım sayılmaz. Formula 1 ‘deki güvenlik önlemlerini ana hatlarıyla;
- Yarış pistleri ve pist tesislerine ait önlemler,
- Otomobillerde alınan önlemler,
- Sürücü ekipmanlarındaki önlemler
- Operasyonel değişiklikler, şeklinde özetlemek mümkündür.
Sürücü ekipmanları bakımından temel güvenlik önlemlerinden birisi olan HANS (Head and Neck Security), yani Kafa ve Boyun Güvenlik cihazının kaska takılması 2003 yılında zorunlu hale getirilmiştir. Cihaz kaska takılır ve kaza anında boyun ve kafanın hareketini kısıtlar. Bu sayede kamçı (whiplash) yaralanması ve baziler kafatası kırıkları önemli ölçüde engellenir.
Formula 1 Pistindeki Güvenlik Önlemleri
FIA tarafından pistlerde ve pistlere ait tesislerde çeşitli düzenlemeler sürekli olarak yapılır. Pist alanlarında tehlike arz eden virajlarda yapılan düzenlemeler ve bazı pistlerin belli bölümlerinin kapatılması bu düzenlemelere örnek verilebilir. Yarışların başladığı ilk yıllardan bu yana pistler konusunda büyük değişimler yaşanmıştır. Havacılıkta kanla yazıldığı söylenen kurallar Formula 1 yarışlarında da aynı şekilde geçerlidir. Her gelişme ve her önlem bir kazaya ve doğurduğu can kayıplarına dayanır.
Bariyerler
Kaza esnasında ortaya çıkan enerjiyi sönümlemesi bakımından bariyerler büyük öneme sahiptir. Uzun ve hıza müsait düzlüklerde kullanılacak bariyerlerin sert, kolay deforme olmayan ve paralel konumdaki aracı sürtünme etkisiyle durdurmak üzere uygun malzemeden yapılmış olması gerekir. Virajlarda ve düzlük bitiş noktalarındaki bariyerler ise daha yumuşak malzemeden yapılır ve darbe emiciliğinin yüksek olması sağlanır. Başlıca bariyer malzemeleri şunlardır:
Saman Balyaları
Yumuşak, darbe emici ve kolay bulunabilir olması sebebiyle 1967 yılına kadar kullanılan saman balyaları malzeme özelliği bakımından pek çok dezavantaja sahiptir. Araçların içine gömülmesi, takla attırabilmesi, yola yayılarak kayganlaştırabilmesi ve kolay tutuşabilir olması saman balyalarının dezavantajlarıdır. 1967 Monaco Grand Prix’sinde efsanevi İtalyan sürücü Lorenzo Bandini’nin yaşadığı küçük kazanın yangına ve devamında ölümüne yol açması sonucu saman balyası kullanımı yasaklanmıştır.
Yakalama Çitleri
Yakalama çitleri kümes tellerine benzeyen yapısıyla pist dışına çıkan araçları yakalamak amacıyla geliştirilen bir bariyer türüdür. Metal ağ formundaki çitler darbe anında deforme olur ve böylece ortaya çıkan enerjiyi sönümler. 1981 Güney Afrika Grand Prix’sini kazanan Carlos Reutemann sıralama turunun son anlarında aracın kontrolünü kaybeder ve aracı güvenlik çitine yaslanır. Boynuna dolanan tel ile boğulmaktan son anda güvenlik ekibinin müdahalesi sayesinde kurtulur. Bu ve benzer tehlikeleri nedeniyle 1985 yılından itibaren güvenlik çiti tamamen yasaklanmıştır.
Metal Korkuluklar
Uzun süredir kullanılan metal bariyerler güvenlik önlemleri arasında önemli bir yere sahiptir. 1973 ve 1974 Amerika Grand Prix’sinde François Cevert ve Helmuth Koinigg’in Watkins Glen pistinde hatalı monte edilmiş bariyerlere çarparak ölmesi o yıllarda büyük ses getirmiştir. FIA tarafından pistlerde alınan sert önlemler neticesinde günümüzde metal korkuluk ile ilgili önemli sorunlar yaşanmamaktadır.
Beton Bloklar
1984 yılından itibaren dar pistlerde metal korkulukların yerini almaya başlayan beton bloklardan oluşturulan duvarlar araçları piste yönlendirir ve bu şekilde pilotların fren ile yavaşlamasına zemin hazırlar. Kanada’da bulunan Gilles Villeneuve pisti üzerindeki düzlük gibi yerlerde kullanılan betondan yapılma blokların dar düzlükler dışında kullanılması imkansızdır. Hazır bloklar halinde olduğundan kolaylıkla yenilenebilmesi önemli bir avantajıdır.
Lastik Duvarlar
Belli bir formasyonda üst üste dizilen lastikler Formula 1 tutkunlarının 1981 yılından beri görmeye alışık olduğu manzaralardandır. Başlangıçta bağımsız olarak dizilse de sonraları bloğu oluşturan lastikler ve bloklar biri birine bağlanmıştır. Bir sonraki aşamada yere sabitlenen lastik bloklara eklenen taşıma bandı yüzeyi ile kaza anında araç savrulmaları ve kontrolsüz dönme gibi olumsuzluklar minimuma indirgenmiştir.
Tecpro
Köpük bariyer teknolojisi Tecpro’nun lastik bariyere karşı en önemli avantajı sönümlediği enerjiyi yeniden araca yönlendirmemesidir. Kolayca değiştirilir, pisti kısa sürede yarışa hazır hale getirmeye izin verir. Ancak yüksek maliyeti ve araçların içine gömülmesi ile ortaya çıkan sorunlar için henüz bir çözüm bulunamamış olması onun en önemli handikapıdır.
Kaçış Alanları
Formula 1 araçlarının kaza durumunda bariyere ulaşmadan önce güvenli olarak yavaşlamasını sağlar. Çim, kum ve çakıl geçmişte kullanılmıştır. Ancak günümüzde asfalt kaçış alanları yaygındır. Çim, bu spor dalının ilk kaçış alanı olarak bilinir. 1974 yılında kum kaçış alanları kullanılmaya başlamış ancak kumun kendi yapısına özgü problemler nedeniyle kısa ömürlü olmuştur. 1977 yılında çakıl kaçış alanlarına geçilse de benzer problemler ile kısa sürede vazgeçilmiştir. Kontrolün sürücüde olduğu durumlarda fren ve direksiyon hakimiyeti sağlaması bakımından en avantajlı kaçış alanı asfalt olanlarıdır. Üzerine uygulanan tutunmayı arttırıcı boyalar ile emniyetli şekilde yavaşlamak veya kontrolü ele almak daha kolay hale gelir.
Formula 1 Araçlarındaki Güvenlik Önlemleri
Pist ve pist tesislerinde alınan güvenlik önlemleri Formula 1 araçlarındaki güvenlik önlemleri ile bir arada çok daha etkili sonuçlar verir. İlk yıllarda performans odaklı otomobiller üzerinde durulurken ilerleyen yıllarda güvenlik de ciddi şekilde üzerinde durulan parametrelerden birisi haline gelmiştir. Formula 1 araçları için yaşanan güvenlik gelişimine dair unsurlar aşağıdaki şekilde listelenebilir.
Emniyet Kemeri
Formula 1 yarışlarının ilk yıllarında emniyet kemeri zorunluluğu bulunmuyordu. Bir kaza veya yangın halinde araçtan en hızlı şekilde ayrılabilmek çok daha öncelikliydi. Ancak 1972 yılından itibaren Formula 1 araçlarında emniyet kemeri standart bir güvenlik unsuru olarak zorunlu kılınmıştır.
Monokok Gövde
Herhangi bir çarpma anında sürücüye yaşam hücresi imkânı sunan monokok gövde tasarımı 1962 yılında ilk kez Lotus 25’te kullanılmıştır. Gelmiş geçmiş en etkili araçlardan birisi kabul edilen Lotus 25 anlayışı halen Formula 1 araçlarının üretiminde esas alınmaya devam etmektedir. 1981 yılındaki bir başka değişim ise McLaren MP4/1 aracının karbon fiber teknolojisi ile üretilen monokok şasisi olmuştur.
Halo
2018 yılında FIA tarafından güvenlik açısından zorunlu tutulan ve titanyumdan yapılan Halo, kokpitin hemen önünde yer alır. Asıl işlevi sürücünün başını herhangi bir cisim ve darbeden korumaktır. 2020 yılında Bahreyn Grand Prix’sinde bütün dünyanın gözü önünde Romain Grosjean’ın aracı korkulukları delip alev alsa da ünlü pilot Halo sayesinde elindeki küçük yanıklarla araçtan çıkmayı başarmıştır.
Tekerlek Bağlantısı
Fırlayan lastiklerin diğer araçlar, sürücüler ve seyirciler açısından oluşturduğu büyük riskleri engellemek için 1999 yılında tekerleği süspansiyon kolundan geçen ve araca bağlayan bir kablo bulunması zorunluluğu getirilmiştir. Günümüzde tekerlekler aracın çeşitli noktalarına 3 farklı kablo ile bağlanarak risk azaltılmaktadır.
Formula 1 Güvenlik Önlemleri Kronolojisi
Formula 1’deki güvenlik önlemlerini kronolojik olarak listelemek gerekirse:
- 1961- İlk takla barının kullanımı
- 1963- Pistlerde ilk kez bayrak kullanımı
- 1963- Çift fren tesisatı zorunluluğu
- 1969- Çift yangın söndürme sistemi
- 1974- Güvenlik duvarı zorunluluğu
- 1975- Pistlerde servis yolları ve görevli kulesi zorunluluğu
- 1975- Yangına dayanıklı kıyafet standartlarının belirlenmesi
- 1986- Tıbbi müdahale için hazırda helikopter bekletilmesi
- 1989- Pist güvenlik duvarı yüksekliği en az 1 metre olacak
- 1992- Güvenlik aracı uygulaması getirildi
- 1994- Yakıt ikmalindeki herkesin yangına dayanıklı kıyafet giyme zorunluluğu
- 1999- Pilotların koltukla birlikte çıkarılması
- 2000- Kokpit yanındaki karbon fiber duvar en az 3.5 mm olacak şekilde belirlendi
- 2001- Mavi bayrak kuralı
- 2002- Pit alanındaki hız limitini aşmaya zaman cezası uygulaması
- 2003- HANS zorunluluğu
- 2011- Tekerleklerin kopmayı önlemek için 2 zincirle gövdeye bağlanma zorunluluğu
- 2018- Halo kokpit koruma zorunluluğu
